Als je de werking van medicijnen wil begrijpen, dan zijn de termen farmacokinetiek en farmacodynamiek twee begrippen die je vast en zeker tegen bent gekomen. Hoewel de twee termen op elkaar lijken, zijn ze zeker verschillend in betekenis. Het is daarom ook niet gek dat hier vaak fouten over worden gemaakt op tentamens. Lees verder voor een duidelijke uitleg over de termen en oefenvragen om je kennis te testen.
Farmacokinetiek
Farmacokinetiek gaat over wat het lichaam doet met het geneesmiddel. Hier komt de term ADME vaak voorbij. ADME staat voor absorptie, distributie, metabolisme en excretie. Dit zijn de 4 stappen uit de farmacokinetiek.
Absorptie
Absorptie is het proces waarbij een geneesmiddel vanuit de plaats van toediening in de bloedbaan terechtkomt. Factoren zoals de toedieningsvorm, pH van het milieu, lipofiliteit en voedselinname beïnvloeden de absorptie. Een kernbegrip hierbij is biologische beschikbaarheid, oftewel het percentage van de toegediende dosis dat ongewijzigd de systemische circulatie bereikt.
Distributie
Na opname verspreidt het geneesmiddel zich vanuit het bloed naar andere weefsels in het lichaam. Dit wordt beïnvloed door plasma-eiwitbinding, weefseldoorbloeding en het verdelingsvolume. Hoge eiwitbinding kan leiden tot interacties, doordat andere middelen de binding verdringen en zo de vrije fractie verhogen.
Metabolisme
In de lever worden geneesmiddelen omgezet in metabolieten. Fase I-reacties omvatten oxidatie, reductie en hydrolyse (meestal via cytochroom P450-enzymen). Fase II-reacties zijn conjugaties zoals glucuronidering. Het first-pass effect treedt op wanneer een geneesmiddel al bij de eerste passage door de lever deels wordt afgebroken, waardoor de biologische beschikbaarheid afneemt.
Excretie
Uitscheiding vindt meestal plaats via de nieren, maar kan ook via gal, feces, longen of zweet verlopen. De halfwaardetijd (t½) bepaalt hoe snel een geneesmiddel wordt verwijderd en is cruciaal voor het bepalen van het doseringsinterval. De t½ is voor ieder medicijn anders. Het kan berekend worden met de volgende formule: T1/2 = 0.7 * Vd / Cl
Farmacodynamiek
Farmacodynamiek beschrijft de relatie tussen de concentratie van een geneesmiddel en het effect in het lichaam. Het staat dus voor wat het geneesmiddel met het lichaam doet.
Werkingsmechanismen
Veel geneesmiddelen werken door middel van receptorbinding. Agonisten activeren deze receptoren, terwijl antagonisten de werking blokkeren. Sommige middelen werken via andere mechanismen, zoals enzymremming of beïnvloeding van ionkanalen.
Dose–response relatie
De effectiviteit van een geneesmiddel wordt vaak weergegeven met verschillende parameters zoals de EC50 (concentratie voor 50% van het maximale effect) en Emax (maximaal haalbaar effect). Potentie beschrijft hoeveel van een middel nodig is voor een bepaald effect, terwijl werkzaamheid aangeeft hoe groot dat effect maximaal kan zijn.
Therapeutisch venster
Het therapeutisch venster is het concentratiebereik waarin een geneesmiddel effectief is zonder toxisch te worden. Alles kan toxisch zijn, maar het is de concentratie dat het toxisch maakt. We zien water normaliter ook niet als iets toxisch, maar bij overmatige inname kan het zeker gevaarlijk worden (watervergiftiging/hyponatriëmie). Middelen met een smalle therapeutische breedte, zoals digoxine en lithium, vereisen nauwkeurige dosisaanpassing om onder de toxische grens te blijven.
Klinische relevantie
In de praktijk zijn farmacokinetiek en farmacodynamiek onlosmakelijk verbonden. De farmacokinetiek bepaalt hoe een dosis zich vertaalt naar een plasmaconcentratie, terwijl de farmacodynamiek bepaalt welk effect dat oplevert. Met farmacokinetische en farmacodynamische gegevens zijn we in staat tot het analyseren van doseringsdrempels en kunnen we de veiligheid van het geneesmiddel bepalen met de maximaal tolereerbare dosis.
Samenvattingstabel
| Aspect | Farmacokinetiek | Farmacodynamiek |
|---|---|---|
| Definitie | Wat het lichaam doet met het geneesmiddel | Wat het geneesmiddel doet met het lichaam |
| Hoofdprocessen | Absorptie, Distributie, Metabolisme, Excretie | Receptorbinding, Signaaltransductie, Effect |
| Belangrijke parameters | Biologische beschikbaarheid, Vd, t½, klaring | EC50, Emax, therapeutisch venster |
| Klinische toepassing | Dosering, interval, route | Effectvoorspelling, bijwerkinganalyse |
Oefenvragen
Maak hier de QUIZ over farmacokinetiek/dynamiek en test je kennis!